Kao što je poznato, ustav je osnovni i najstariji zakon svake države.
Tu su uglavnom zabeležena važnija pravila, propisi, potrebe, težnje i želje celokupnog društva, što postaje obaveza za sve građane.
Naš novi Ustav, sa svojih 406 paragrafa, spada među najobimnije u svetu. Međutim, posebno je značajno što se ovim, u svetu jedinstvenim dokumentom, omogućuje radnim ljudima da odlučuju o uslovima proizvodnje i raspodeli dohotka (ostvarene zarade) i da putem izabranih delegacija neposredno vrše političku vlast od opštine do federacije.
Dakle, naš novi Ustav je prvi u istoriji ljudskog društva, koji radnom čoveku daje istinsko pravo da sam odlučuje o rezultatima svoga rada. Sredstva za proizvodnju (fabrike i drugo) Ustav predaje u ruke radnicima, a oni se udružuju i u slobodnom zajedništvu postaju gospodari uslova i proizvoda svoga rada.
Tu su uglavnom zabeležena važnija pravila, propisi, potrebe, težnje i želje celokupnog društva, što postaje obaveza za sve građane.
Naš novi Ustav, sa svojih 406 paragrafa, spada među najobimnije u svetu. Međutim, posebno je značajno što se ovim, u svetu jedinstvenim dokumentom, omogućuje radnim ljudima da odlučuju o uslovima proizvodnje i raspodeli dohotka (ostvarene zarade) i da putem izabranih delegacija neposredno vrše političku vlast od opštine do federacije.
Dakle, naš novi Ustav je prvi u istoriji ljudskog društva, koji radnom čoveku daje istinsko pravo da sam odlučuje o rezultatima svoga rada. Sredstva za proizvodnju (fabrike i drugo) Ustav predaje u ruke radnicima, a oni se udružuju i u slobodnom zajedništvu postaju gospodari uslova i proizvoda svoga rada.
Na taj način ideje druga Tita, inicijatora za donošenje novog Ustava i tvorca svih naših pobeda, prvi put u istoriji uspostavljaju politički sistem državnog i društvenog uređenja u kome građani ne prenose svoju volju na odabrane, nego je sami izražavaju. A to znači da će interes trinaest miliona punoletnih Jugoslovena zastupati više od milion delegata!
USTAVNO-PRAVNI RAZVITAK SFRJ
U ustavno-pravnom razvitku socijalističke Jugoslavije ističe se više faza koje predstavljaju organski deo jedinstvenog procesa njenog revolucionarno-društveno-ekonomskog i političkog preobražaja.
U toku tri decenije postojanja naše zemlje, doneto je više ustavnih dokumenata. Prvi ustavni dokument su sačinjavale odluke Drugog zasedanja AVNOJ-a od 29. i 30. novembra 1943. godine.
Prvi ustav je donet 31. januara 1946. godine. Sledeći ustavni dokument bio je Ustavni zakon o osnovama društvenog i političkog uređenja Federativne Narodne Republike Jugoslavije i saveznim organima vlasti od 13. januara 1953. godine. Posle toga donet je Ustav Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije od 7. aprila 1963. godine, koji je bio dopunjavan amandmanima 1967, 1968,
Prvi ustav je donet 31. januara 1946. godine. Sledeći ustavni dokument bio je Ustavni zakon o osnovama društvenog i političkog uređenja Federativne Narodne Republike Jugoslavije i saveznim organima vlasti od 13. januara 1953. godine. Posle toga donet je Ustav Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije od 7. aprila 1963. godine, koji je bio dopunjavan amandmanima 1967, 1968,
1971. godine. Sledeći ustavni dokument je novi Ustav Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije, koji je usvojen 21. februara 1974. godine.
PRVI USTAV
Prvi ustav nove Jugoslavije je obnarodovan 31. januara 1946. godine od strane Ustavotvorne skupštine. Prethodno, posle velike pobede liste Narodnog fronta na izborima održanim 11. novembra 1945. godine, Ustavotvorna skupština je 29. novembra 1945. godine jednoglasno donela odluku o proglašenju Republike.
Ustav od 1946. godine ozakonio je tekovine narodnooslobodilačke borbe i narodne revolucije. Polazeći od principa da sva vlast pripada narodu i da iz njega proizilazi, Ustav je označio politički sistem narodne demokratije, u kome su vrhovni organi savezne države bili Narodna skupština, Prezidijum i vlada. Po osnovnim obeležjima, Ustav od 1946. godine se nije bitnije razlikovao od klasičnih ustava, a u osnovi je nalikovao na ustavne tekstove koji su rađeni prema sovjetskom ustavu iz 1936. godine.
Ustav od 1946. godine ozakonio je tekovine narodnooslobodilačke borbe i narodne revolucije. Polazeći od principa da sva vlast pripada narodu i da iz njega proizilazi, Ustav je označio politički sistem narodne demokratije, u kome su vrhovni organi savezne države bili Narodna skupština, Prezidijum i vlada. Po osnovnim obeležjima, Ustav od 1946. godine se nije bitnije razlikovao od klasičnih ustava, a u osnovi je nalikovao na ustavne tekstove koji su rađeni prema sovjetskom ustavu iz 1936. godine.
REVOLUCIONARNI ČIN I NOVI USTAVNI ZAKON 1953.
Narodnoj skupštini FNRJ iz 1946. godine palo je u deo da donese i prvi petogodišnji plan razvoja Jugoslavije. Ali, i još nešto neobično važno: da posle 1948. godine, zajedno s narodom, podeli sva iskušenja raskida sa Staljinom i državnim socijalizmom.
U ekonomskom pogledu, taj period je značio kraj OBNOVE i početak PRIVREDNE IZGRADNJE zemlje. U društvenom pogledu to je bio početak uvođenja socijalističkih odnosa.
Juna 1950. godine donesen je Zakon o radničkim savetima. Ovaj revolucionarni čin postavio je celu zemlju pred nove zadatke koji su daleko premašivali postojeće ustavne okvire i državno ustrojstvo, kao i dotadašnja politička saznanja. Svi su osećali da se otvaraju nove društvene promene.
Juna 1950. godine donesen je Zakon o radničkim savetima. Ovaj revolucionarni čin postavio je celu zemlju pred nove zadatke koji su daleko premašivali postojeće ustavne okvire i državno ustrojstvo, kao i dotadašnja politička saznanja. Svi su osećali da se otvaraju nove društvene promene.
Društveno upravljanje sredstvima za proizvodnju sve više je prelazilo u ruke samoupravnih organa. Pojavio se, ne samo politički zahtev, nego i direktna materijalna i društvena potreba za sistemom, u kome bi jače došla do izražaja slobodna socijalistička inicijativa radnih ljudi, to jest za sistemom SAMOUPRAVLJANJA PROIZVOĐAČA, demokratski ujedinjenih na bazi društvene svojine nad sredstvima za proizvodnju.
Tako je došlo do novog Ustavnog zakona koji je Savezna skupština usvojila 13. januara 1953. godine.
PRVI USTAV SAMOUPRAVLJANJA U ISTORIJI
Ustav Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije, donet 7. aprila 1963. godine, predstavlja Prvi ustav samoupravljanja u istoriji.
Po svojim osnovnim zamislima i idejama on se nadovezuje na Ustavni zakon iz 1953. godine, kojim je u osnovi napušten koncept (nacrt, skica, zamisao) ETATISTIČKE organizacije društva (privredni sistem u kome država nastoji da uzme što više privrednih izvora u svoje ruke i stavi pod svoj nadzor).
U toku 10 godina koje razdvajaju ova dva ustavna teksta, samoupravljanje se iz privrede proširilo i na oblast prosvete, nauke, kulture, zdravstva, socijalnog osiguranja, kao i na stambene zajednice.
Na osnovama Zakona o narodnim odborima iz 1955. godine, uveden je komunalni sistem, tako da je KOMUNA (opština) postala osnovna političko-teritorijalna organizacija samoupravljanja radnog naroda.
Bili su stvoreni uslovi za donošenje novog ustava koji će označiti DUBOKI DRUŠTVENI PREOBRAŽAJ na bazi samoupravnog sistema, u kojem, umesto države radni čovek postaje gospodar i nosilac društvenog interesa.
Pravo radnih ljudi na samoupravljanje je podignuto na stepen ustavne norme i široko razređeno u odredbama ustava. Ovim ustavom izmenjen je i dotadašnji naziv naše države Federativne Narodne Republike Jugoslavije u Socijalističku Federativnu Republiku Jugoslaviju.
Po svojim osnovnim zamislima i idejama on se nadovezuje na Ustavni zakon iz 1953. godine, kojim je u osnovi napušten koncept (nacrt, skica, zamisao) ETATISTIČKE organizacije društva (privredni sistem u kome država nastoji da uzme što više privrednih izvora u svoje ruke i stavi pod svoj nadzor).
U toku 10 godina koje razdvajaju ova dva ustavna teksta, samoupravljanje se iz privrede proširilo i na oblast prosvete, nauke, kulture, zdravstva, socijalnog osiguranja, kao i na stambene zajednice.
Na osnovama Zakona o narodnim odborima iz 1955. godine, uveden je komunalni sistem, tako da je KOMUNA (opština) postala osnovna političko-teritorijalna organizacija samoupravljanja radnog naroda.
Bili su stvoreni uslovi za donošenje novog ustava koji će označiti DUBOKI DRUŠTVENI PREOBRAŽAJ na bazi samoupravnog sistema, u kojem, umesto države radni čovek postaje gospodar i nosilac društvenog interesa.
Pravo radnih ljudi na samoupravljanje je podignuto na stepen ustavne norme i široko razređeno u odredbama ustava. Ovim ustavom izmenjen je i dotadašnji naziv naše države Federativne Narodne Republike Jugoslavije u Socijalističku Federativnu Republiku Jugoslaviju.
AMANDMANSKO RAZDOBLJE JUGOSLAVIJE
Brži razvoj društveno-ekonomskih i političkih odnosa u našoj zemlji, kao i potreba potpunog i doslednog ustavno-pravnog obezbeđivanja istorijskih interesa radničke klase i pune ravnopravnosti naroda i narodnosti, iziskivale su unošenje određenih izmena i dopuna Ustava iz 1963. godine.
U toku decenije koja razdvaja ovaj ustavni tekst od novog Ustava, na njega su stavljena 42 amandmana (predlozi u zakonodavnom postupku za dopunu ili između pojedinih članova delova ustava zakona).
Amandmani od I do VI su bili usvojeni 1967, a od VII do XIX 1968. godine. Njima su izvršene značajne promene u organizaciji i funkcijama saveznih organa i u oblasti organizacije samoupravljanja u radnim organizacijama.
Ipak, najznačajnije promene su izvršene amandmanima koji su doneti 1971. godine. Među njima se svojim izuzetnim značajem izdvajaju takozvani RADNIČKI AMANDMANI od XVI do XXIII, koji dalekosežno proširuju i učvršćuju ulogu radničke klase koja ima vodeću ulogu u društvu.
Od velikog značaja su i amandmani koji su na nov način regulisali odnose između republika, odnosno autonomnih pokrajina i federacije. Prvi put se bira i Predsedništvo SFRJ.
U toku decenije koja razdvaja ovaj ustavni tekst od novog Ustava, na njega su stavljena 42 amandmana (predlozi u zakonodavnom postupku za dopunu ili između pojedinih članova delova ustava zakona).
Amandmani od I do VI su bili usvojeni 1967, a od VII do XIX 1968. godine. Njima su izvršene značajne promene u organizaciji i funkcijama saveznih organa i u oblasti organizacije samoupravljanja u radnim organizacijama.
Ipak, najznačajnije promene su izvršene amandmanima koji su doneti 1971. godine. Među njima se svojim izuzetnim značajem izdvajaju takozvani RADNIČKI AMANDMANI od XVI do XXIII, koji dalekosežno proširuju i učvršćuju ulogu radničke klase koja ima vodeću ulogu u društvu.
Od velikog značaja su i amandmani koji su na nov način regulisali odnose između republika, odnosno autonomnih pokrajina i federacije. Prvi put se bira i Predsedništvo SFRJ.
Amandmani iz 1971. godine su, u stvari, predstavljali uvodnu fazu potpune ustavne reforme, koja će biti okončana donošenjem novog Ustava 21. februara 1974. godine.
Na kraju ovog poglavlja o ustavno-pravnom razvitku naše zemlje, mogli bismo dati sledeći zaključak: novi Ustav je naš treći Ustav.
Prvi Ustav, 1946. godine bio je obezbeđivanje tekovina oružane revolucije. Pedesetih godina rađanje samoupravljanja već je tražilo promene koje su ozakonjene Ustavnim zakonom, a 1963. godine dobili smo Ustav zasnovan na samoupravljanju u početnom stadijumu.
Ovaj novi Ustav je Ustav RAZVIJENOG SAMOUPRAVLJANJA.
Prvi Ustav, 1946. godine bio je obezbeđivanje tekovina oružane revolucije. Pedesetih godina rađanje samoupravljanja već je tražilo promene koje su ozakonjene Ustavnim zakonom, a 1963. godine dobili smo Ustav zasnovan na samoupravljanju u početnom stadijumu.
Ovaj novi Ustav je Ustav RAZVIJENOG SAMOUPRAVLJANJA.
OSNOVNE KARAKTERISTIKE NOVOG USTAVA
Novim Ustavom se uvode dosta ozbiljne novine i u organizaciji "vrha" federacije. Napuštanje klasične političke reprezentacije i uvođenje DELEGATSKOG SISTEMA posebno nisu mogli da ostanu bez uticaja na način organizovanja i rad Skupštine.
U stvari, uvođenje delegatskog sistema predstavlja jednu od najkrupnijih novina novog ustava. Delegati na mesto ranijih poslanika, delegatski umesto predstavničkog sistema čine već i zvanično osnovu našeg novog skupštinskog sistema i jednu od najkrupnijih novina koje donosi novi Ustav Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije.
U odnosu na raniji sistem, uvođenje delegacija predstavlja neobično pozitivan i progresivan zaokret i znači dalji krupan korak jugoslovenskog socijalističkog samoupravljanja.
U stvari, uvođenje delegatskog sistema predstavlja jednu od najkrupnijih novina novog ustava. Delegati na mesto ranijih poslanika, delegatski umesto predstavničkog sistema čine već i zvanično osnovu našeg novog skupštinskog sistema i jednu od najkrupnijih novina koje donosi novi Ustav Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije.
U odnosu na raniji sistem, uvođenje delegacija predstavlja neobično pozitivan i progresivan zaokret i znači dalji krupan korak jugoslovenskog socijalističkog samoupravljanja.
OD DELEGACIJE DO SKUPŠTINE
Direktno vezivanje političkog sistema i celokupne političke vlasti za interese radničke klase, seljaštva i svih drugih radnih ljudi počinje, prema novom Ustavu, od same baze, to jest radnih ljudi naše zemlje, i to izborom delegacija. Radni ljudi formiraju svoje delegacije da bi neposredno i organizovano učestvovali u obavljanju funkcija skupština društveno-političkih zajednica
- od opštine do federacije.
Baza za formiranje delegacija je vrlo široka i ona, u osnovi, obuhvata tri područja društvenog organizovanja radnih ljudi. Jedno je po mestu RADA, drugo po mestu STANOVANJA, treće - po njihovom DRUŠTVENO-POLITIČKOM, klasnom organizovanju.
Ta šema, možda nešto pojednostavljena, određuje i sastav veća u skupštinama. Sa izuzetkom Skupštine SFRJ, gde će postojati DVA VEĆA, skupštine opštine, republika i pokrajina već su sastavljene od po TRI VEĆA.
Ta šema, možda nešto pojednostavljena, određuje i sastav veća u skupštinama. Sa izuzetkom Skupštine SFRJ, gde će postojati DVA VEĆA, skupštine opštine, republika i pokrajina već su sastavljene od po TRI VEĆA.
Delegacije su, rekli smo, osnova skupštinskog sistema, a formiraju ih:
- Radni ljudi u osnovnim organizacijama udruženog rada;
- zemljoradnici, zanatlije i njima slični radni ljudi koji rade na sopstvenim sredstvima za proizvodnju, ali zajedno sa radnicima sa kojima udružuju svoj rad i sredstva - udruženi u zajednici.
- Radni ljudi u radnim zajednicama državnih organa, radni ljudi organizovni u društveno-političke organizacije, aktivna i građanska lica u oružanim snagama SFRJ itd.
- Radni ljudi i građani u mesnim zajednicama.
Članove delegacija radni ljudi biraju na četiri godine, neposredno i tajnim glasanjem. Niko ne može više od dva puta uzastopno da bude izabran za člana delegacije. Veza između delegacije i njene izborne baze je neposredna i svakodnevna.
Delegacije su dužne da za svoj rad i rad delegata upućenih u skupštine odgovaraju svojim samoupravnim organizacijama i da ih o njemu obaveštavaju.
I mnogo više od toga. Polazeći od interesa tih svojih samoupravnih organizacija, ali uvažavajući opšte interese, delegacija utvrđuje osnovne stavove i smernice za rad i odlučivanje delegata u skupštinama.
Delegacije su dužne da za svoj rad i rad delegata upućenih u skupštine odgovaraju svojim samoupravnim organizacijama i da ih o njemu obaveštavaju.
I mnogo više od toga. Polazeći od interesa tih svojih samoupravnih organizacija, ali uvažavajući opšte interese, delegacija utvrđuje osnovne stavove i smernice za rad i odlučivanje delegata u skupštinama.
NOVA SKUPŠTINA SOCIJALISTIČKE FEDERATIVNE REPUBLIKE JUGOSLAVIJE
U član 282. Ustava, se kaže
"Skupština Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije je organ društvenog samoupravljanja i najviši organ vlasti u okviru prava i dužnosti federacije".
Tretirajući Skupštinu, pre svega, kao organ samoupravljanja, autori (tvorci) teksta novog Ustava su upravo imali u vidu istorijsku promenu koja se ogleda u napuštanju predstavničke demokratije, kao koncepta i prakse, i uspostavljanje delegatskog principa.
Tretirajući Skupštinu, pre svega, kao organ samoupravljanja, autori (tvorci) teksta novog Ustava su upravo imali u vidu istorijsku promenu koja se ogleda u napuštanju predstavničke demokratije, kao koncepta i prakse, i uspostavljanje delegatskog principa.
Po novom Ustavu, Skupština SFRJ se sastoji od Saveznog veća, kao veća delegata samoupravnih organizacija i zajednica i društveno-političkih organizacija u republikama i pokrajinama i Veća republika i pokrajina, kao veća delegacija republičkih i pokrajinskih skupština.
Oba ova doma sastavljena su na principu ravnopravne zastupljenosti republika i odgovarajuće zastupljenosti autonomnih pokrajina. U Savezno veće ulazi po 30 delegata iz svake republike i po 20 delegata iz pokrajina (ukupno 220 delegata), dok su u Veću republika i pokrajina republike predstavljene sa po 12, a pokrajine sa po 8 delegata (ukupno 88 delegata).
Oba ova doma sastavljena su na principu ravnopravne zastupljenosti republika i odgovarajuće zastupljenosti autonomnih pokrajina. U Savezno veće ulazi po 30 delegata iz svake republike i po 20 delegata iz pokrajina (ukupno 220 delegata), dok su u Veću republika i pokrajina republike predstavljene sa po 12, a pokrajine sa po 8 delegata (ukupno 88 delegata).
Nov sastav i način rada i nova uloga republičkih i pokrajinskih skupština u ostvarivanju funkcija federacije predodredili su i nov naziv Skupštine. Ona se, po novom Ustavu, više ne zove Savezna skupština - već Skupština Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije.
TITO - PREDSEDNIK REPUBLIKE BEZ OGRANIČENOG TRAJANJA MANDATA
Skupština Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije na svojoj sednici od 16. maja 1974. godine izabrala je druga Tita za predsednika Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije bez ograničenja trajanja mandata. O tome su delegati Skupštine odlučili tajnim glasanjem. Drug Tito je dobio 300 glasova, dakle glasove svih delegata koji su učestvovali u ovom izboru.
Na ovoj prvoj sednici nove Skupštine SFRJ drug Tito je sedmi put izabran za predsednika naše Republike. Voljom naroda on ostaje na toj dužnosti bez ograničavanja trajanja mandata.
U istoj dvorani, u kojoj je i 16. maja ove godine položio svečanu obavezu pred članovima prve delegatske skupštine naše zemlje, drug Tito je i pre dvadeset i jednu godinu izabran prvi put za predsednika Republike. Bilo je to 14. januara 1953. godine.
Prvi predsednički mandat je trajao satno godinu dana, pa je 30. januara 1954. godine Tito ponovo izabran za "prvog građanina" Republike.
Treći izbor je bio 19. aprila 1958, četvrti 30. juna 1963, peti 17. maja 1967. i šesti 29. jula 1971. godine.
Nova Skupština SFRJ na početku svog rada od 16. maja ove godine izabrala je Tita po sedmi put za predsednika Republike. Skupština mu je poverila mandat bez ograničenja.
Prevedeno na jezik naroda, odakle je inicijativa potekla, pa je svuda prihvaćen jednoglasno i sa oduševljenjem, drug Tito je predložen i izabran za doživotnog predsednika. Skupština je tu želju naroda i formalno ozakonila.
